“Unfortunately I cannot tell you why this mission is so important but if you succeed, you will live forever in Norwegian history, so good luck and be strong.“

Na deze woorden vertrokken op 16 februari 1943 6 Noorse commando’s naar de dropzone in de Hardangervidda, Noorwegen.

Opdracht: “Maak de zwaarwaterfabriek in Vemork onschadelijk.”

De mannen van Lichting 93/12 hadden te doen met minder heroïsche woorden. Met een eenvoudig maar oh zo duidelijk “Voorwaarts mars” was het begin van de ECO een feit.

Opdracht: “Niet uitvallen en de groene baret behalen”

Dat “niet uitvallen” was geen eenvoudige opgave. Maar uiteindelijk liep een dertigtal mannen op 25 februari 1994 onder de tranenpoort door.

25 Jaar geleden al weer dat die baret opgezet werd. 25 Jaar geleden al weer dat er een gemeenschappelijke ervaring is gevormd. 25 Jaar geleden al weer dat er samen is afgezien. Hoog tijd dus voor nieuwe ervaringen en opnieuw afzien.

8 man van lichting 93/12 besloot om in maart 2019 de operatie Gunnerside uit de tweede wereld oorlog na te lopen. Tijdens deze operatie hebben Noorse commando’s de Zwaarwaterfabriek in Vemork onschadelijk gemaakt. Deze fabriek was een belangrijk onderdeel in het atoomprogramma van Hitler. Toentertijd zijn de commando’s met een para-inzet op de Hardangervidda neergezet. Na een verblijf van enkele weken op het hoogteplateau hebben zij in de laatste dagen van februari ‘43 de sabotageactie op de zwaarwaterfabriek uitgevoerd.

Onze inzet ging iets anders. Al vroeg vertrok het KLM toestel vanaf Schiphol naar het vliegveld in Oslo alwaar een taxibus ons opwachtte. Tijdens deze rit werden er herinneringen opgehaald uit de ECO. Veel namen kwamen weer boven. Veel anekdotes werden verteld. En als ik alles moet geloven wat we in de ECO hebben meegemaakt dan moet die hele periode zeker twee keer zo lang geduurd hebben. Heerlijk om te horen dat verhalen niet vergeten worden, soms wat worden aangezet maar altijd vermakelijk zijn. We hebben hard gelachen. De karakters van toen zijn niet veel veranderd.

Na een rit van ruim vier uur werden we afgezet aan de rand van de Hardangervidda. Al bij het uitstappen van de bus sneed de wind recht in ons gezicht. Een beetje onwennig keken we elkaar aan. Gaan we het echt doen? Het was een afwisseling van spanning en enthousiasme.

We stonden naast een berghut en namen van de gelegenheid gebruik om daar al onze uitrusting goed op de sledes te bevestigen. Elk van de 8 mannen had een slee om daarin zijn eten, kleding, slaapzak en een gedeelte van het groepsmateriaal in te vervoeren. Alles was van te voren door mij geregeld. Ik heb er mijn beroep van gemaakt om groepen mee naar Arctisch gebied te nemen. Dus aan ervaring en materiaal geen gebrek.

Vlak voor zonsondergang stonden we klaar om te vertrekken. De laatste zonnestralen verlichten de omgeving en langzaam maar zeker gleed er een colonne van 8 commando’s het witte landschap in.

De eerste verplaatsing zou een korte worden. We wilden in ieder geval uit het zicht van de hut zijn. Na een klein half uur bereikten we een vlakke plek die prima als kampplek kon functioneren voor de nacht. De eerste stappen van onze eigen “Heroes of Telemark” tocht waren een feit.

Maar dan ben je er nog niet. Een expeditie in de sneeuw betekent volledig zelfvoorzienend zijn. Dus het verplaatsen maakte plaats voor het maken van het kamp. Sneeuw plat stampen, tent opzetten, sneeuw smelten, eten maken. Al met al een dagelijks ritueel wat een paar uur in beslag neemt. We maakten gebruik van twee tenten. Steffen had zijn Hilleberg tent meegenomen en ik een 6-persoons expeditietent. Een verlengde Hilleberg tent die binnen 5 minuten staat als een huis. Na het eten rolden we de slaapzakken uit en om een uur of tien was het gedaan met de pret. Slapen. Morgen zou een lange dag worden. Op naar de dropzone uit 1943. Het Skrykken meer.

Zondag 10 maart

Om 07:00 ging genadeloos de wekker. Het ochtend ritueel. Plan was om om 09:00 te vertrekken. Maar voor het zo ver is moest er veel gedaan worden. Met name het vullen van de thermosflessen met heet water is belangrijk. De flessen die de avond daarvoor waren opgevuld werden in de ochtend gebruik voor ontbijt, voor thee en koffie of gewoon om uit te drinken. En voordat de 16 thermosflessen weer helemaal zijn afgetopt met kokend water was het al bijna twee uur later.

De tent was ondertussen ingepakt en de laatste ontbijten naar binnen gewerkt. Als laatste gingen de benzinebranders uit. Wat een rust als die dingen eenmaal uit staan. Even over negen uur stond de groep paraat om aan de dag te beginnen. Op naar het Noord westen. Marc voorop.

De Hardangervidda is een hoogte plateau. Voor ons betekende dat dat we de eerste dag behoorlijk wat meters moesten stijgen. Dat viel niet mee met een zware slee achter een ieder aan. Onwennig werd er met de ski’s door de sneeuw geploeterd. Maar langzaam maar zeker maakten we meters. Meters door het onmetelijke mooie landschap. Links van ons rotsen die het hoogteplateau van ons scheidde, rechts van ons een ondiepe vallei en voor ons een langzaam omhoog glooiend landschap.

Rond het middaguur bereikten we het eerste meer. Heerlijk vlak en een welkome afwisseling na de 300 meter die we gestegen hadden. Hier maakten we een flauwe maar zekere bocht naar het westen. Nog een paar uur en dan zouden we de laatste stijging hebben gehad.

Het meer passeerden we aan de zijkant. Her en der zagen we wat hutten. Diep onder de sneeuw met soms alleen nog maar het dak zichtbaar. Gert had er ondertussen zin in gekregen en trok een diep spoor door de sneeuw. Als voorste man liet hij de groep al snel op een ruime honderd meter achter zich. In een lange rij volgden wij zijn spoor.

Tegen het einde van de middag liepen we over de laatste verhoging heen. We stonden op een hoogte van 1194 meter en voor ons strekte een glooiend landschap van witte dekens zich uit. En daar lag het. Op drie kilometer naar het westen zagen we een witte vlakte. Het bevroren Skrykken meer. Een meer van drie bij vijf kilometer verscholen tussen de heuvels en ver van de bewoonde wereld. Na niet al te lange tijd hadden we de kleine daling die ons van het meer scheidde overbrugt en gleden we als één team het meer op. Ik keek Steffen aan. We begrepen allebei dat dit een memorabel moment was. Dat dit meer zoveel jaar geleden het tafereel was van het begin van operatie Gunnerside en dat wij nu het voorrecht hebben om hier in rust en vrede van te mogen genieten. De overweldigende natuur. De bewogen geschiedenis en wij, oud gedienden, die hier weer één team worden. Best bijzonder.

Langzaam trekken we ons spoor over het meer. Schuin links van ons gaat de zon langzaam onder en aan de horizon verschijnt ons doel. De Jansbu hut. De hut die de commando’s als onderkomen gebruikten. Na 21,4 kilometer tikken we de voordeur van de hut aan. Gesloten. Maar zo mooi dat we hier zijn. We zoeken al een plek om de tent op te zetten als Marc opeens aan komt lopen met een sleutel. “Gevonden op het toilet”zegt ie. En ja hoor, de sleutel past. We maken van de Noorse gastvrijheid gebruik en zien in de hut een briefje liggen van andere gasten. Zo te zien zijn er meer mensen die deze tocht zo waarheidsgetrouw mogelijk willen over doen. We laten de volgende ochtend een fles whiskey achter voor de genoten diensten. En nadat de hut is aangeveegd, de sleutel weer is teruggelegd vervolgen we ons pad. Zuidwaarts. Op naar Vemork.

De Hardangervidda is een uitgestrekt natuurgebied in het zuiden van Noorwegen. Een van de laatste wildernissen in Europa. Een mooi glooiend hoogteplateau dat op zo een 1000 meter boven de zeespiegel ligt. Hier zijn uitgestrekte vergezichten. Kuddes wilde rendieren. Prachtige oranje, rood, gele zonsondergangen die de hele omgeving in kleur zetten. Dit is het gebied waar menig Zuidpool expeditie zijn training heeft voltooid. Amundsen, de bekendste Noorse poolreiziger, heeft hier zijn training gedaan. Maar diezelfde Amundsen is hier ook bijna overleden. Want behalve mooi en rustig kan de Hardangervidda ook onstuimig, wild en koud zijn. Temperaturen van 30 zijn geen uitzondering. Stormen die je tent kunnen verpletteren komen voor. En dan die white-outs. Mist in de sneeuw. Overal wit. Vreselijk voor je oriëntatievermogen en je gevoel voor evenwicht.

En precies dat is wat ons overkwam op de derde dag van de tocht. Een totale white-out. Ik besloot om die dag wel met de groep te vertrekken. We zouden ruim 11 kilometer afleggen over een bevroren meer. Geen kans op afgronden en ravijnen. De eerste meters waren lastig omdat we de rand van het meer moesten bereiken. Op de twintig meter lange helling naar het meer viel ongeveer de helft van de mannen in de sneeuw. Niet in staat de diepte in te schatten, niet in staat de grond te zien. Daarna ging het beter. Twee aan twee lopend om de groep zo klein mogelijk te laten zijn. Steffen en ik op kop. Zwalkend als een dronken echtpaar op zoek naar de juiste koers. Met de wind direct van voren liet de Hardangervidda hier zien dat dit een gebied is wat je met respect moet betreden. En dat deden we ook. Respect voor de natuur, respect voor die mannen uit ‘43 en ook respect voor elkaar. Dat wij na 25 jaar nog steeds samen gefocust werken aan de taak. Ieder is na de dienst verder gegaan en heeft tijd zijn eigen leven opgebouwd. Maar hier stonden we en binnen no time was het een team. Werkten we samen, met elkaar en voor elkaar. Werd er bagage overgenomen, bemoedigende woorden gesproken en samen keihard gelachen. Achter hoor ik gezang. “..één bonk schorem. We laten de moed niet zààààkken…” Al zingend bereiken we de overkant van het meer. Ook wij zijn van roemrijk geslacht.

Het ergste van de white out is voorbij en ‘s avonds zetten we de tent op naast een verlaten jachthut. Die avond net wat minder verlaten. 17,4 kilometer geeft de GPS aan. Niet slecht onder deze omstandigheden.

De verplaatsing door de sneeuw gaat in totaal 5 dagen door. De commando’s van toen hebben weken lang op de Hardangervidda doorgebracht. Met elke stap die ik zet krijg ik meer respect voor hun prestatie. Met onze GPS navigatie, een goede kaart, een sterke tent, prima eten en een expeditieslaapzak is het goed te doen.

De laatste dag is echter een uitdaging. We waren de avond daarvoor geëindigd aan de bovenrand van de vallei waar Vemork aan ligt. Ons doel. Een daling van ruim 700 hoogtemeters over een afstand van 1 kilometer.‘s Avonds zochten we al een route die ons heelhuids deze vallei in zou leiden. Maar onverrichte zaken keerden we terug naar ons bivak. We keken elkaar aan. Wat moeten we doen. Terug is geen optie. Te stijl om dat met onze sledes te doen. Traverseren is geen optie. Dan zouden we 4 kilometer door dicht bebost gebied moet trekken. Door heupdiepe sneeuw. Onmogelijk. De enige optie die we zagen was toch direct af te dalen. Ski’s op de slee. Slee voor ons uit laten vieren en er voorzichtig achter aan gaan.

Daar gingen we dan. Gert voorop om het pad te verkennen. Ik daar direct achteraan om met de GPS Gert de juiste richting te vertellen. Daarachter de rest. Voetje voor voetje begonnen we aan de afdaling. Al snel trok het gewicht van de slee mij ondersteboven. Ik head first de sneeuw in. Het touw loslatend waar de slee aan vast zat. Gelukkig komt de slee enkele meters later tegen een boom tot stilstand. Ik klop de sneeuw van me af en kan nog net de slee van Marc ontwijken die met een vaart naar beneden stort. “OK. Gaat het zo een dag worden.” zeg ik tegen mijzelf.

Behoedzaam en met 104% focus gaan we de helling af. Na anderhalf uur hebben we 500 meter gedaan en zijn we op de helft. Vanaf nu is het aftellen.

Soms ga ik voor de slee naar beneden om deze dan voorzichtig achter mij aan te laten komen. Soms sta ik naast de slee om deze met al mijn kracht in bedwang te houden. Het gaat tergend langzaam. Maar we komen vooruit. Dit is nog eens een waardige afsluiting van deze week. Commando waardig. Zweet op de rug, sneeuw tot mijn middel. Tegen twaalven bereiken we precies ons doel. Een haarspeldbocht in weg 37. De autoweg van Miland naar het westen.

Hier leggen we de sledes en uitrusting uit het zicht in de berm. De laatste drie kilometer lopen we over de weg naar de Zwaarwaterfabriek. Deze kunnen we nu goed zien liggen aan de overkant van de vallei.

De zwaarwaterfabriek is niet meer in gebruik als fabriek. Sinds de jaren tachtig zijn de werkzaamheden gestopt en sinds enkele jaren is er nu het Norsk Industriarbeidermuseum in gevestigd. Hier hebben we een privé rondleiding geregeld. Een oudere man gaat ons voor en verteld over de fabriek, de geschiedenis van Vemork en omgeving en natuurlijk over de sabotage actie. We krijgen een half uur durende film te zien en daarna komt het hoogtepunt. De man neemt ons mee naar de kelder. Hier stonden vroeger de vaten zwaar water. Eindelijk zijn we na ruim een week in de ruimte waar de sabotage actie daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Er is niet veel meer te zien dan een paar muren waar de verf vanaf valt en een lege ruimte met wat puin op de grond. Sinds de sluiting van de fabriek zijn de machines verwijderd. Maar de ruimte samen met de verhalen van onze museumgids scheppen een mooi en indrukwekkend beeld.

Om 4 uur stipt staat Nils met zijn auto voor het museum. Bij hem hebben we de accommodatie geboekt voor de laatste nacht. Hij brengt ons naar de bocht in de weg om onze spullen op te halen. Terwijl wij hier aankomen vraagt hij waar we vandaan gekomen zijn. Ik wijs naar boven en zeg:”Daarboven en we zijn hier naar beneden gekomen” Hij kijkt mij vol ongeloof aan en zegt met een Noors accent: ”That is impossible. You guys are crazy.” Ik kijk hem aan, glimlach en denk bij mijzelf: ”Nee, we zijn niet gek, we zijn na 25 jaar nog steeds commando’s.”

We overnachten in de Rjukan Fjellstue, drinken bier, reflecteren op de tocht en op wat ons is overkomen. We hebben mooie woorden voor elkaar. Eén voor één nemen we het woord om te vertellen wat we hebben meegemaakt en wat ons zal bijblijven. Kippenvel. Ik luister met een brok in mijn keel naar Paul, Stijn, Steffen, Marc, Rumo, Gert en Robert. 25 Jaar ouder en 25 jaar wijzer.

In alle vroegte staat de taxi al te wachten en brengt ons met sneeuwkettingen om terug naar Olso. Het heeft hard gesneeuwd die nacht. In de taxi vertellen we weer honderd uit. Tijdens deze rit werden er herinneringen opgehaald uit de afgelopen week. Nieuwe anekdotes werden verteld. Heerlijk om te horen dat er nieuwe verhalen worden verteld. Ook nu soms wat aangezet maar altijd vermakelijk. De karakters van toen zijn niet veel verandert. Mannen van staal met een hart van goud.